Chính sách bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) đang ngày càng khẳng định vai trò là một trong những trụ cột an sinh xã hội quan trọng, giúp người lao động vượt qua giai đoạn khó khăn khi mất việc làm. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, vẫn còn tồn tại tình trạng lạm dụng chính sách, gây ảnh hưởng đến hiệu quả hỗ trợ và công bằng trong thụ hưởng.
Theo quy định hiện hành, người lao động tham gia BHTN khi chấm dứt hợp đồng lao động hoặc hợp đồng làm việc nếu chưa có việc làm và nộp hồ sơ đề nghị hưởng trợ cấp thất nghiệp trong vòng 3 tháng kể từ ngày chấm dứt hợp đồng thì sẽ được xem xét hưởng trợ cấp thất nghiệp với mức 60% mức bình quân tiền lương tháng đóng BHTN của 6 tháng liền kề trước đó.
Gian lận BHTN, người lao động sẽ mất toàn bộ quyền lợi được hưởng (Ảnh minh họa: Bảo Châu)..
Ngoài khoản trợ cấp tiền mặt, người lao động còn được tư vấn, giới thiệu việc làm và tham gia các khóa học nghề miễn phí. Chính sách này nhằm góp phần giúp người lao động vượt qua giai đoạn khó khăn và sớm quay lại thị trường lao động.
Tuy nhiên, đáng lo ngại là tình trạng người lao động cố tình vi phạm, lợi dụng chính sách để trục lợi đang diễn ra ngày càng phổ biến. Nhiều trường hợp đã có việc làm, tiếp tục đóng bảo hiểm tại đơn vị mới nhưng vẫn nộp hồ sơ xin trợ cấp. Hành vi này không chỉ vi phạm quy định pháp luật mà còn gây thất thoát quỹ BHTN, tạo tiền lệ xấu và ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của những người thực sự cần hỗ trợ.
Theo thống kê của ngành chức năng, từ năm 2024 đến hết tháng 4/2025, cơ quan bảo hiểm đã tổ chức thanh tra gần 23.000 đơn vị sử dụng lao động. Qua đó, đã phát hiện và yêu cầu truy thu số tiền đóng còn thiếu của khoảng 17.500 lao động, với tổng số tiền hơn 130 tỷ đồng. Đồng thời, xác định gần 39.000 lao động bị đóng thiếu, với số tiền cần truy thu hơn 127 tỷ đồng.
Trong năm 2024, số tiền thu hồi từ quỹ BHTN do các trường hợp hưởng sai quy định lên tới gần 980 triệu đồng. Đây là những con số cảnh báo rõ ràng về tình trạng trục lợi đang diễn ra một cách đáng lo ngại, cả ở phía người lao động và doanh nghiệp.
Các hình thức trục lợi quỹ BHTN ngày càng đa dạng, phổ biến nhất là việc khai báo sai sự thật, giả mạo hồ sơ hoặc không khai báo tình trạng đã có việc làm trở lại để tiếp tục nhận trợ cấp thất nghiệp. Một số trường hợp còn lợi dụng chính sách hỗ trợ học nghề để lập danh sách “ảo”, ký nhận rồi rút tiền, trong khi thực tế không tham gia học nghề.
Nhiều trường hợp có sự tiếp tay từ phía người sử dụng lao động. Một số doanh nghiệp cố tình không kê khai đầy đủ số lao động thực tế đang làm việc, hoặc trì hoãn việc đóng BHTN nhằm giảm chi phí, tạo điều kiện cho người lao động “nghỉ việc tạm thời” để hưởng trợ cấp. Đây không chỉ là hành vi trốn đóng bảo hiểm mà còn là sự tiếp tay trực tiếp cho việc trục lợi quỹ BHTN.
Bà Vũ Thị Thanh Liễu, Phó giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội cho biết, tình trạng gian lận trong thụ hưởng chính sách BHTN vẫn diễn ra thường xuyên, phần lớn do người lao động chưa hiểu rõ hoặc cố tình phớt lờ quy định.
“Theo quy định, chỉ người thực sự mất việc làm mới được hưởng trợ cấp. Những trường hợp vi phạm sẽ bị thu hồi toàn bộ số tiền đã nhận, xử phạt vi phạm hành chính và đặc biệt nghiêm trọng là không được bảo lưu quá trình đóng bảo hiểm, đồng nghĩa với việc mất trắng toàn bộ quyền lợi tích lũy”, bà Liễu nhấn mạnh.
Nhiều người lao động sau khi bị phát hiện trục lợi không những bị thu hồi tiền trợ cấp mà còn mất quyền lợi bảo hiểm đã tích lũy, đồng thời đối mặt với rủi ro bị xử phạt. Một số trường hợp còn rơi vào vòng xoáy pháp lý phức tạp chỉ vì sự thiếu hiểu biết hoặc nghe theo lời tư vấn không đúng từ doanh nghiệp.
Trên thực tế, có người lao động tham gia BHTN 10-15 năm nhưng chỉ vì vi phạm quy định đã bị hủy toàn bộ quá trình tham gia. Riêng quý I/2025, Trung tâm dịch vụ việc làm Hà Nội đã thu hồi trợ cấp của 85 trường hợp do vi phạm, tăng 49% so với cùng kỳ năm trước. Nhiều trường hợp bị phát hiện sau khi cơ quan Bảo hiểm xã hội kiểm tra dữ liệu và xác định người lao động đang trùng đóng – trùng hưởng. Khi đó, Trung tâm dịch vụ việc làm phải phối hợp tham mưu thu hồi, yêu cầu người lao động hoàn trả số tiền đã lĩnh sai, gây mất thời gian.
Trước thực trạng này, các cơ quan chức năng đã và đang đẩy mạnh các biện pháp siết chặt quản lý. Việc tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, kết nối dữ liệu giữa Trung tâm Dịch vụ việc làm với cơ quan BHXH, thuế, doanh nghiệp… góp phần phát hiện sớm và ngăn chặn hành vi trục lợi.
Cùng với đó, công tác truyền thông, tuyên truyền chính sách cũng được tăng cường để người lao động hiểu rõ quyền và nghĩa vụ, tránh cố tình vi phạm vì thiếu hiểu biết hoặc vì lòng tham trước mắt.
Các chuyên gia khuyến nghị, người lao động cần hiểu đúng bản chất của chính sách BHTN – đó là hỗ trợ tạm thời trong thời gian tìm việc, học nghề, bảo lưu thời gian đóng để quay lại thị trường lao động một cách bền vững. Khi đã tìm được việc mới, người lao động cần chủ động thông báo tới cơ quan chức năng để điều chỉnh trợ cấp kịp thời, tránh vi phạm không đáng có.
Bảo Châu
Nguồn: dantri.com.vn